Koty kontra śmierć i żałoba

Śmierć to temat trudny nie tylko w ludzkim świecie. Podejście zwierząt, w tym kotów, do śmierci, jest bardzo różne. I choć chciałoby się pisać o czymś milszym, to jednak ten temat także wymaga poruszenia. Dlatego biorę głęboki wdech i zabieram się do dzieła – mam nadzieję, że podołam.

Na wstępie chciałabym zaznaczyć – to nie jest artykuł o eutanazji i towarzyszącym jej rozterkom. O tym zagadnieniu będę pisać osobno, gdy tylko zbiorę siły. W tym wpisie chciałabym się skupić na zachowaniach i emocjach kotów, które doświadczają śmierci swoich towarzyszy – czy to ludzkich, czy zwierzęcych. Jest to bowiem temat bardzo ważny, a przy tym wcale nie opisany tak dobrze, jakby nam się wydawało.  Dlatego na początek parę przykładów, które ilustrują to zagadnienie.

Koty kontra śmierć

Z całą pewnością muszę powiedzieć, że na podstawie moich doświadczeń zawodowych stwierdzam, iż koty rozumieją koncepcję śmierci. Wiedzą, czym jest umieranie i zdają sobie sprawę z tego, że jest to coś nieodwracalnego. Dotyczy to zarówno umierania kogoś, kto jest im bliski (innego zwierzaka lub człowieka) jak i zbliżającej się śmierci samego kota. Nie wierzycie? To spójrzcie sami.

Pierwsza historia dotyczy mojego dawnego długoterminowego tymczasa – Wicia. Był to kocurek chorujący na wrodzoną zanikową niewydolność nerek, który zmarł w wieku zaledwie 3 lat. Ostatni rok był już „ukradziony” i był formą „życia na kredyt”. Wiedzieliśmy, że kres może nadejść w każdej chwili. Gdy Wiciowi wyraźnie się pogorszyło (doszło do początków niewydolność wielonarządowej), wszystkie koty w domu natychmiast przestały go zaczepiać, odsunęły się na odpowiednią odległość i dały mu przestrzeń tak potrzebną w tych ostatnich chwilach. Gdy Wicio odszedł (został uśpiony, by nie przedłużać mu cierpienia), pozostałe koty przyjęły to z widocznym zrozumieniem. Ich zdaniem tak musiało być…

Druga opowieść jest o Rufusie – kocie, który przyszedł sam do mojej mamy i poprosił o pomoc. Był to duży domowy, czarno-biały kocur, który ewidentnie był wcześniej „czyjś” – wykastrowany, z usuniętą chirurgicznie częścią zębów, nie wychowywał się na ulicy. Jednak w pewnym momencie opieka się skończyła, a Rufus poszedł więc szukać „szczęścia” gdzie indziej i tak trafił do nas. Był niezwykle mądrym i  świadomym zwierzakiem, który wiedział czego chciał. Jego największym problemem zdrowotnym były odrastające nadziąślaki, które z czasem zaczęły naciekać mu do gardła, uniemożliwiając jedzenie i swobodne oddychanie. Rufus pod naszą opieką przeszedł dwie operacje wycinania zmian, jednak rokowania były złe. Gdy przerosty zaczęły naciekać po raz trzeci – obiecałyśmy sobie, że to będzie jego ostatnia operacja (zabieg był wówczas bardzo bolesny) i że jeśli to nie pomoże, to zdecydujemy się na eutanazję, by kot nie cierpiał dusząc się od rozrostowych zmian. Termin zabiegu był ustalony na wtorek, jednak Rufus nas ubiegł. W niedzielę, na 2 dni przed wizytą w lecznicy, wyszedł jak zwykle na zabezpieczony balkon, obejrzał się na moją mamę stojąca w kuchni, po czy wyrwał pazurami siatkę z zaczepów na balustradzie (do dziś nie wiemy jak!!!) i wyskoczył na głowę z 3 piętra… Tak, Rufus popełnił kocie samobójstwo (wcześniej tylko słyszałam o takich przypadkach, a on udowodnił mi, że jest to prawda). Do samego końca decydował sam o sobie. Zrobił to świadomie i do ostatniej chwili nie próbował się ratować. Bezpośrednią przyczyną jego śmierci było złamanie kręgów szyjnych….

Czy to znaczy, że wszystkie koty są pogodzone z śmiercią? Zdecydowanie nie! W czasie swoich działań w Fundacji, wiele lat temu, zostałam poproszona  pomoc dla kotki, która straciła swój miot (opisuję tę historię także w moim poradniku pt. „Co jest, kocie? Wszystko, co musisz wiedzieć, aby zrozumieć swojego kota.”). Kicia, która została przypadkowo zamknięta bez dostępu do swoich nowonarodzonych dzieci, znalazła je dopiero w kolejnej dobie – martwe. Powodem śmierci było wychłodzenie. Kotka, gdy po nią przyjechałam, była w stanie całkowitej katatonii, wywołanej bólem spowodowanym utratą kociąt. Nie jadła, nie piła, nie ruszała się, dopiero po kilku dniach zaczęła reagować na jakiekolwiek bodźce. Ból tej kociej mamy był niewyobrażalny i wyciskał łzy z oczu. Na szczęście udało się ją otoczyć odpowiednią opieką i na powrót przywrócić światu. Jednak pustka, która na początki widniała w jej oczach, zostanie ze mną już na zawsze.

A jak to jest z ludźmi i kotami? Czy po stracie ukochanego Opiekuna zwierzak cierpi podobnie? Tak, zdarzają się takie sytuacje. Szczególnie dotyczy to starszych kotów, które zostają same po śmierci starszego człowieka. Ich świat się wali wraz z odejściem kogoś, kto dotąd był dla nich wszystkim, gwarantem bezpieczeństwa i rutyny. Gdy to wszystko przestaje istnieć – w kociej głowie rodzi się prawdziwy dramat.

Jak kot przeżywa żałobę?

Jest to kwestia bardzo indywidualna. Jedne koty izolują się od świata, inne wręcz przeciwnie – żądają zwiększonej uwagi i interakcji. Jedne miauczą  wniebogłosy, szukając swojego „zaginionego” towarzysza, inne znoszą to w ciszy i bez wyraźnych komunikatów świadczących o bólu. Jeszcze inne przyjmują śmierć towarzysza z… ulgą. Zdarza się bowiem, że koty, które dotąd żyły razem pod jednym dachem, wcale nie był tak bardzo ze sobą zgrane, jak się wszystkim wydawało. I dopiero, gdy jeden z nich odchodzi, drugi może odetchnąć pełną piersią i zacząć korzystać z życia. Często okazuje się wtedy, że zwierzak, uznawany dotąd za niekontaktowego i wycofanego, staje się nagle przyjacielski, nakolankowy i domaga się mizianek. Dzieje się tak, ponieważ znika konkurencja, nie trzeba rywalizować i można wreszcie zachowywać się w pełni swobodne, bez konieczności liczenia się z reakcją innego zwierzaka. A to potrafi przebudować całość kontaktów na linii kot-człowiek.

Takie przetasowania nie dotyczą z resztą tylko kontaktów z ludźmi, ale także często relacji w kociej grupie. Jeśli odchodzi kot, który do tej pory trzymał w ryzach relacje w kocim domu i dyktował warunki, może się okazać, że cała społeczność ulegnie najpierw rozpadowi, a potem ułoży się na nowo, z zupełnie nowym „podziałem sił”. W naturalnych warunkach bywa wręcz, że po śmierci (zazwyczaj) kotki-seniorki, cała grupa się rozpada, a koty rozchodzą się  każdy w swoją stronę, bo społeczność nie ma już łączącego ją spoiwa. W warunkach domowych jest to trudniejsze, ale też się zdarza.

Jak reagować?

Przede wszystkim trzeba słuchać kocich komunikatów i właściwie na nie reagować. Jeśli nasz kot okazuje potrzebę bliskości, należy mu ją zapewnić w takiej formie, w jakiej o to prosi. Większość zwierząt, zgłaszających taką potrzebę, chce być po prostu blisko swojego człowieka. Warto więc wtedy zorganizować sobie kilka wolnych popołudni, by spędzić ten czas ze zwierzakiem.

Jeżeli natomiast kot unika kontaktu, izoluje się i nie jest zainteresowany interakcją, również warto dać mu przestrzeń i nie naciskać. Kocia specyfika pokazuje nam bowiem, że próba przepracowania problemu „na siłę” zazwyczaj przynosi efekt dokładnie odwrotny do zamierzonego.

W konkretnych sytuacjach można skorzystać z różnych form łagodzenia stresu i napięcia. Przydatna może się okazać ukierunkowana suplementacja wyciszająca, lub też wsparcie feromonowe. Zawsze jednak takie działania warto skonsultować z behawiorystą, by nie podejmować ich na darmo, bądź też nie kierować się w stronę, która w danym przypadku wcale nie jest odpowiednia.

Co z dokoceniem?

Jedna z najczęstszych sytuacji, z jaką się spotykam w okresie kociej żałoby, wygląda tak: w domu odszedł jeden z kotów, inny zwierzak pozostał sam i cierpi z tego powodu. Aby ułatwić mu przejście przez smutek i żal, Opiekunowie podejmują decyzję o adopcji kolejnego zwierzaka – często (choć nie zawsze) bardzo podobnego do tego, który zmarł. Nowy kot trafia do domu i co się dzieje? Rezydent jest jeszcze bardziej wściekły i podminowany! Walczy z nowym domownikiem, obraża się na Opiekunów, zapada się w swoim żalu i odcina od świata. Nie rzadko też zaczyna chorować (pojawiają się wymioty, problemy z pęcherzem, dolegliwości jelitowe czy wylizywanie futra). Czemu ta się dzieje? Ano temu, że kot nie był gotowy na rewolucję, która go spotkała. Nie poradził sobie jeszcze z poprzednią zmianą, a już zafundowano mu kolejną. To nie jest dobra droga.

Aby unaocznić to kocim Opiekunom często używam w takich przypadkach nieco brutalnego, ale jednocześnie bardzo plastycznego i, w moje ocenie, trafnego przykładu. Czy jeśli umarła Ci babcia, którą kochałeś/aś przez całe swoje dotychczasowe życie, to tydzień po pogrzebie adoptujesz sobie losowo wybraną osobę z domu starców, by zajęła jej miejsce? Albo czy jeśli straciłaś/eś dziecko, to w kilka dni po tym fakcie przynosisz do domu nowego, zastępczego, noworodka? NO NIE!!! Bo nie w tym rzecz! Aby móc zapełnić przestrzeń po takiej osobie, najpierw trzeba się uporać z emocjami! A nie zalepiać dziurę pierwszą lepszą opcją! Trzeba być gotowym na zmianę. Ile to trwa? Trudno powiedzieć. Niektórzy (w tym koty) na zmianę nie są gotowi nigdy. Innym taka nowość w życiu pomaga, ale dopiero po odpowiednim czasie. Trzeba to zatem rozważać bardzo indywidualnie i za każdym razem po 100 razy przerobić w głowie wszystkie „za” i „przeciw”. O wiele łatwiej jest bowiem coś w takiej sytuacji zepsuć, niż naprawić.

Ps. Wszystkich szerzej zainteresowanych tematem odsyłam do książki Barbary J. King pt. „Jak zwierzęta przeżywają żałobę” – to bardzo pouczająca lektura, która otwiera oczy na wiele kwestii. I jest tam także rozdział o kotach 🙂

tech. wet. Małgorzata Biegańska-Hendryk